Czym jest efekt Barnuma-Forera? Czyli dlaczego wierzymy w horoskopy

Horoskopy – pomoc w trudnych czasach?

Wiele osób chętnie czyta horoskopy. Dla jednych są one jedynie rozrywką i chwilowym oderwaniem się od szarej codzienności. Dla niektórych jednak stanowią rodzaj drogowskazu, szczególnie w niepewnych czasach lub w trudnej życiowej sytuacji. W ostatnich latach zainteresowanie horoskopami wyraźnie wzrosło. Wpływ na to miała pandemia Covid-19, a nie bez znaczenia jest również kryzys ekonomiczny i wojna.

Przyszło żyć nam w czasach budzących w wielu z nas lęk i obawy przed tym, co przyniesie przyszłość. Horoskopy, nawet jeśli twierdzimy, że nie wierzymy w nie, dają nam chwilę wytchnienia. Świadomość, że wiemy – lub przynajmniej tak nam się wydaje – co może się wydarzyć, w pewien sposób uspokaja nas. Dodatkowo, identyfikując się jako konkretny znak zodiaku, możemy poczuć się częścią wspólnoty. To sprawia, że w trudnych czasach nie jesteśmy osamotnieni i pozostawieni sami sobie. Ponadto gdzieś tam głęboko w nas tli się nadzieja na to, że w naszym życiu wydarzy się coś niezwykłego, co opisywane jest w horoskopach – spotkamy miłość swojego życia lub wygramy w loterii.

Efekt horoskopowy, czyli efekt Barnuma-Forera

Wiarę w horoskopy wyjaśnia efekt horoskopowy, znany również jako efekt Barnuma-Forera. Jego nazwa wywodzi się od nazwisk dwóch Amerykanów. Phineas Taylor Barnum żył w XIX wieku i był przedsiębiorcą cyrkowym oraz jednym z prekursorów współczesnego przemysłu rozrywkowego. Zauważył on, że ludzie utożsamiają się z pewnymi bardzo ogólnymi twierdzeniami, które mogą dotyczyć praktycznie każdego człowieka, jak np. "cenisz wartości rodzinne", "starasz się dążyć do wyznaczonych celów", "jesteś prawdomówny". Tego rodzaju określenia – ze względu na swoją uniwersalność – często wykorzystuje astrologia. Pojawiają się one w horoskopach i wróżbach. Z tego powodu wydają się one tak bardzo wiarygodne i wielu z nas w nie wierzy.

Obserwacje Barnuma w połowie XX wieku zgłębił psycholog Bertram Forer. W 1948 roku przeprowadził interesujący eksperyment z udziałem swoich studentów. Poprosił ich o wypełnienie testu osobowości, na podstawie którego obiecywał przygotować później osobną dla każdego charakterystykę. W rzeczywistości wszyscy studenci otrzymali identyczny – zawierający ogólnikowe stwierdzenia – opis osobowości, o czym nie zostali poinformowani. Następnie mieli za zadanie ocenić trafność otrzymanego opisu swojej osoby w skali od 0 do 5, w której 5 oznaczało charakterystykę najbliższą prawdy. Średnia ocen wyniosła aż 4,3. Eksperyment ten potwierdził wcześniejsze obserwacje Barnuma.

Kolejne badania potwierdzające efekt horoskopowy przeprowadzili amerykańscy psychologowie Charles Snyder i Randee Shenkel. Te i kolejne badania dowiodły, że wszelkiego rodzaju horoskopy są oceniane jako trafione zwłaszcza wówczas, kiedy osoba, której dotyczą została poinformowana o ich przygotowaniu specjalnie dla niej. Ponadto wiarygodność wzrasta, kiedy osoba je tworząca cieszy się autorytetem, a sama treść analizy zawiera przede wszystkim pozytywne cechy.

Czytając horoskop, chcemy tak naprawdę znaleźć w nim potwierdzenie przekonań, które już mamy. Jesteśmy więc w stanie odnaleźć je nawet w bardzo ogólnikowych stwierdzeniach, które z łatwością dopasowujemy do sytuacji, w której się znajdujemy.

Dlaczego wierzymy w horoskopy? Badania na Uniwersytecie w Lund

Skłonność do wiary w astrologię stała się przedmiotem badania przeprowadzonego w 2021 roku na szwedzkim Uniwersytecie w Lund. Badacze przyjrzeli się cechom osobowości, które decydują o tym, że ludzie są skłonni wierzyć w horoskopy. Postanowili zbadać to zagadnienie, ponieważ - jak twierdzą - skłonność do wiary w horoskopy zwiększa również podatność na teorie spiskowe i pseudonaukowe.

Swoje badanie przeprowadzili na grupie 264 ochotników, którzy otrzymali do wypełnienia kilka ankiet, które miały pomóc ocenić ich inteligencję, wiarę w astrologię, cechy osobowości oraz skłonność do narcyzmu. Analiza wyników pokazała, że najistotniejszym czynnikiem zwiększającym skłonność do wiary w astrologię jest narcyzm. W dalszej kolejności wskazano ugodowy i ekstrawertyczny charakter. Na przeciwnym biegunie znalazła się inteligencja. Badacze zauważyli, że osoby z wyższym ilorazem inteligencji są mniej skłonne wierzyć w horoskopy.

Psycholog i astrolog wyjaśnia, dlaczego wierzymy w horoskopy

W styczniu tego roku w amerykańskim serwisie verywellmind.com opublikowano artykuł Theodory Blanchfield, wyjaśniający wiarę w astrologię z psychologicznego punktu widzenia. Autorka jest psychologiem klinicznym, terapeutką małżeńską i rodzinną oraz autorką książek o tematyce zdrowia psychicznego. W swoim tekście zwraca uwagę na to, że astrologia stanowi jeden ze sposobów radzenia sobie z problemami, szczególnie w trudniejszych momentach życia.

W artykule przywołuje również opinie doktor Jennifer Freed, która jest psychologiem i astrologiem z trzydziestoletnim doświadczeniem. Jej zdaniem astrologia cieszy się szczególną popularnością w trudnych czasach, ponieważ daje ludziom to, czego nie były w stanie zapewnić im instytucje państwowe. Ponadto astrologia pomaga zrozumieć sens naszego istnienia, którego tak bardzo w życiu poszukujemy.